اگر سوال شما نیز این بوده که حصیر چیست باید بگویئم که حصیر از متریال و الیاف گیاهی و سلولوزی تهیه شده که در تولید انواع وسایل خانه بالخصوص آشپزخانه کاربرد دارد. در واقع یکی از صنایع و هنرهای بومی و روستایی ایران حصیربافی است که این هنر روستایی در کشورهای مختلف جهان به ویژه آفریقا، کشورهای جنوب شرق آسیا مانند اندونزی، تایلند و ایران بسیار رایج می باشد. خانم ها و آقایان برای پرکردن اوقات فراغت و تامین منابع مالی خود به منظور تامین مخارج زندگی، محصولات حصیری را که بسیار کاربردی بوده و ظاهری زیبا دارند، به روش های مختلف تولید می کنند و در نهایت به فروش می رسانند. در این مقاله به شما می گوئیم که حصیر چیست و چه کاربردی را برای شما به همراه دارد؟ تا انتهای این مقاله همراه عمده فروشی لوازم آشپزخانه هایپر جهاز باشید.
حصیر بافی چیست؟
به هم بافتن و تاب دادن نخ های گیاهی و بافتن به اشکال مختلف به روش های ساده و طرح دار با کمک دست و پا، حصیر بافی می گویند. از بافت حصیری برای ساخت ظروف (زنبیل، سبد و …)، کلاه، زیلو، پرده و … استفاده می شود که هر کدام بیشتر در منطقه خاصی از ایران تولید می شوند. طراحی و استفاده از این محصولات در مناطق شمالی و جنوبی کشور به دلیل دسترسی آسان تر به مواد اولیه مانند نی، نخل، داز و به دلیل سازگاری با شرایط اقلیمی است که هر کدام برای سبکی استفاده می شود.
ارزانی مواد اولیه و فراوانی آن دلیل رونق این هنر روستایی بوده که آن را به یکی از صنایع دستی رایج در شمال و جنوب ایران تبدیل کرده است. امروزه برخی از این اجناس زیبا به عنوان وسایل کاربردی و تزیینی در زندگی شهری مورد استفاده قرار می گیرند، به خصوص در این چند سال که از دکوراسیون مدرن خانه الهام گرفته شده اند.
علاوه بر حصیر، از محصولات سبد بافت پلاستیکی و سبد قیطان نیز امروزه بسیار مورد استقبال قرار می گیرد. از این محصولات می توان به اقلام زیر اشاره کرد که عبارتند از:
- جا سیب زمینی پیازی گرد ۳ طبقه مدل بافت
- جا سیب زمینی پیازی گرد ۲ طبقه بافت
- سبد نان مستطیل دسته دار بافت
- جا قاشقی استوانه ای بافت
- سبد دو دسته بزرگ قیطانی
- زیر بشقابی گرد بافت قیطانی
- زیر قابلمه ای قیطان
- سبد رخت بزرگ قیطانی
- زیر لیوانی قیطانی
انواع حصیربافی
حصیر بافی از دسته بافتنی هایی است که با قسمت های مختلف گیاه بافته می شود و به همین دلیل با حجم کم و به صورت تخت تزئین می گردد. در حصیربافی برای ایجاد نقش و طرح مورد نظر باید به نحوه بافت آن توجه کرد چرا که در این هنر، رنگ کارها نیز به رنگ طبیعی مواد اولیه آنها بستگی دارد.
بامبو بافی چیست؟
بامبو یکی از هنرها و صنایع دستی بومی و روستایی استان گیلان است که با نی بامبو بافته می شود. بامبو بافی یکی از قدیمی ترین هنرهای این استان بوده که تقریباً صد سال پیش با کاشت چای در گیلان آغاز شد. یکی از مهمترین مراکز تولید این محصول لاهیجان به ویژه در منطقه لیالستان می باشد. گیاه بامبو در مناطق بسیار مرطوب مانند مرداب ها و اطراف رودخانه های رشت و لاهیجان می روید و محصولات آن هم جنبه تزئینی و هم کاربردی دارد.
بامبو در فارسی به نی معروف بوده و این گیاه در دامنه کوه ها و تپه ها با رطوبت ۶۵ تا ۹۰ درصد می روید و کشت می شود. توجه داشته باشید که کیفیت بامبو بر اساس میزان رطوبت، گرمای منطقه و نوع خاک تعیین می شود و هر چه میزان رطوبت و گرما بیشتر باشد، کیفیت محصول نیز بهتر است.
مروار بافی چیست؟
مروار بافی یکی از صنایع دستی است که در چند سال گذشته در استان گیلان رواج یافته و این هنر روستایی توسط نوعی چوب به نام مروار تهیه می شود که از اطراف تهران، سولقان، کرج، بهار همدان، مراغه و ملایر جمع آوری می گردد.
البته نکته مهم این است که این نوع چوب در مناطق دیگر نیز قابل تهیه بوده و حتی امکان تولید آن در منطقه جنوب کشور نیز وجود دارد. بافندگان مروار پس از تهیه منات، آن ها را انبار کرده و در حین کار اضافات را می گیرند و سپس منات ها را به سه یا چهار قسمت تقسیم می کنند. بعد از اتمام این کارها، بافندگان تکه هایی را که تقسیم کرده اند را در دیگ های مخصوصی با آب می جوشانند و پس از جوشیدن لایه رویی را می گیرند و اجازه می دهند برای بافت خوب خشک شوند و پس از خشک شدن از آن ها برای بافت استفاده می کنند.
مروار ویژگی های خاصی نیز دارد که مهمترین مزیت آن, رنگ مروار زرد است و وقتی با روغن صیقل داده شود طلایی می شود. برای این کار, بافندگان پس از بافت مروار، آن را حدود ۴۸ ساعت در زیر نور آفتاب قرار می دهند تا در اثر برخورد نور خورشید به تکه های مروار، رنگ مروار طلایی می شود.
کپوبافی چیست؟
کپوبافی یکی از صنایع دستی و هنرهای بومی و روستایی خطه خوزستان بوده که از گذشته در نواحی شمالی «دزفول»رواج داشته و هنوز هم توسط هنرمندان روستایی با علاقه و خلاقیت خاص خود بافته و به بازار عرضه می شود. کپوبافی یکی از نی های بافته شده بوده که برای بافتن آن به پوست و برگ درخت خرما نیاز است.
کپوبافی از سالیان دور در روستای «شهیون»در شمال دزفول رایج یافته و روستای «پامنار»یکی از شاخه های این روستا با نخلستان های فراوان از گذشته تا کنون مرکز مهمی برای تهیه مواد اولیه آن بوده است. اگرچه در حال حاضر به دلیل نیاز بیشتر به کپوبافان، بیشتر برگ خرما از بندرعباس و بوشهر تهیه می شود ولی نیاز به این کالای ارزشمند هنوز هم پرکاربرد است.
کپوبافان با استفاده از رنگ ها و طرح های سنتی گذشته محصولات زیادی در زمینه‌های مختلف؛ به‌ویژه ظروف تزئینی و سنتی تولید کرده‌اند. از مدل های مختلف می توان به شکل های تخت، بیضی و دایره ای با کاربردهای مختلف مانند گلدان، جا دستمال، زیر لیوانی، میوه خوری، سبد، جابرنجی، ظرف حبوبات، سینی و کاسه اشاره کرد.
در سال های اخیر، بافندگان کپو از کاموهای رنگی نیز برای ساختن نقش و نگار و تنوع دادن به بافت استفاده می کنند، اما کپو بافی اولیه با برگ خرما سبز و کرم بافته می شد. نقوشی که بیشتر در کپو استفاده می شود عبارتند از: لوزی، نیم لوزی، سه پر، چهار پر، پنج پر و ستاره و… که این طرح ها بیشتر برگرفته از نقش های آجری یا خشت های قدیمی دزفول بوده و به همین دلیل به آن بافت آجری نیز می گویند.
این نوع حصیربافی نه تنها برای مردم این منطقه هنر و ذوق بوده بلکه با زندگی و فرهنگ آنان آمیخته و محل مناسبی برای امرار معاش زنان زحمتکشی است که با رنج طاقت فرسا آن را تهیه می کنند.
ابزار حصیر بافی
حصیربافی وسایل و ابزار خاص خود را دارد مانند چاقو، قیچی، سوزن و ظرف آب (برای خیساندن تارها) برگ درختان مانند برگ و ساقه نی، نخل، سرشاخه و شاخه های نازک درختان مانند ساقه گندم، بید، برنج، نخ و انواع رنگ، مواد و مصالح این هنری به شمار می روند. کاربرد های استفاده از این ابزار عبارتند از:
- قیچی: برای برش چوب از قیچی تیز با لبه های باریک استفاده می شود.
- درفش: برای مواقعی که می خواهید تکه های اضافی به بافت اضافه کنید استفاده می شود.
- چاقو: برای بریدن شاخه های ضخیم از چاقو استفاده می گردد.
- خط کش متریک و نواری
- چسب: برای چسباندن قطعات اضافی چوب
- لامپ گازی یا الکلی: برای سوزاندن الیاف
- فلپ با نوک پهن: برای زمانی که می خواهند بافت را باز کنند.
روش تولید حصیر بافی چگونه است؟
اصول و روش حصیربافی این هنر زیبای بومی و روستایی بر پایه درهم تنیدن نخ های تهیه شده از برگ، ساقه و شاخه های نازک برخی از گیاهان است. تار و پود کارهای بافتنی همان نخ هایی است که انعطاف پذیر بوده و بافت آن را آسان تر می کند.
هنرهای حصیربافی به دو صورت مشبک و تابیده بافته می شود و در روش بافندگی مشبک هنگام بافته شدن نخ ها توری و سوراخ هایی به نسبت منظم و هندسی در محصول ایجاد می شود (مانند حصیر و بامبو). اما در روش تاب یا مارپیچ، ریسمان ها را ابتدا به صورت طناب یا نوار بافته و سپس به صورت مارپیچی به هم می پیچند و به هم وصل تا محصول نهایی ساخته شود.
مثلاً برای تولید پرده حصیری، تعدادی نی مردابی نازک را به یک اندازه می گیرند و به صورت موازی در کنار هم قرار می دهند و سپس در فاصله زمانی معینی با نخ به یکدیگر متصل می شوند. این نوع حصیرها معمولاً با پارچه نخی دوخته می شوند که ۳ تا ۵ سانتی متر از لبه های کناری حصیر را می پوشاند.
کاربرد انواع بافت های حصیری
حصیرهای بافت بسته به نوع بافت (بافت و ساده) به عنوان رومیزی یا زیرانداز استفاده می شود. مثل سفره بلوچی. همچنین از حصیرهای بافت مدل جناقی یا قیطان بافته شده برای ساخت انواع زنبیل و سبد نیز استفاده می کنند.
حصیر بافی مارپیچ یا مهره ای که به آن کپوبافی نیز می گویند برای ساختن اقلام مستحکم تری مانند ظروف برنجی و سینی استفاده می گردد. امروزه تولید حصیرهای دستی در مناطق مختلف ایران بسته به مدل مواد اولیه ای که در دسترس دارند با یکدیگر متفاوت است. به عنوان مثال در مناطق جنوبی کشور از الیاف خرما و در مناطق شمالی کشور از ساقه برنج، گندم و بامبو استفاده می شود. از طرفی نوع استفاده از تجهیزات تولیدی بسته به نیاز مردم آن منطقه از نظر شکل و اندازه متفاوت است.
در استان اصفهان حصیربافی در مناطق بیابانی و خشک مانند خور، بیابانک و نایین انجام می شود و ماده اولیه مورد استفاده این الیاف خرما است، اما در شهرستان نجف آباد برگ های نرم درختان یک ساله یا دو ساله است.